Χριστόφορος Μηλιώνης (1932-2017)

Ελληνες λογοτέχνες


Ο Σιλβέστρος
Ποιός είναι λοιπόν αυτός ο Σιλβέστρος που καταφτάνει στη μικρή πόλη, ξυπνάει παλιές πληγές και, χωρίς να κουνήσει -φανερά τουλάχιστον- το χέρι του, τους κάνει όλους μαλλιά κουβάρια; Δαίμονας του έρωτα; Κοσμοπολίτης; Πράκτορας; Φακίρης;
Κι αν τίποτε απ’ όλα αυτά, τότε, πως δικαιολογείται η ταυτόχρονη εμφάνισή του μ’ ένα πράσινο Φίατ που ξανάφερε στην επιφάνεια ιστορίες βυθισμένες πιο βαθιά κι από το θησαυρό των Ωρεών; Και τι σημαίνει αυτό το όνομα -αν πρόκειται για όνομα; Τελικά: Ένα μυθιστόρημα, όπου ο συγγραφέας και ο αναγνώστης, κάθε τόσο, κλείνουν με νόημα το μάτι ο ένα στον άλλο.

Καλαμάς κι Αχέροντας
“… Σ’ όλο αυτό το διάστημα αναρωτιόμουν πώς διάβολο να μιλήσεις, πώς να συνεννοηθείς με τους άλλους, αφού -ναι, εντάξει, μιλάς πάνω κάτω την ίδια γλώσσα μ’ εκείνους, όμως άλλα πράματα έχει καθένας στο νου του, όταν μιλάει. Κι αν πεις για τον Αχέροντα, εκείνοι φαντάζονται πως θέλεις να πεις για Πλούτωνα και Περσεφόνη, και για τον νάρκισσο που μάζεψε μιαν άνοιξη στο λιβάδι του θανάτου. Κι άλλα τέτοια μυθολογήματα που τα ‘χουν χορτάσει από τα παιδικά τους χρόνια – υποτίθεται… Κι ούτε μιλάς για τον Αχέροντα, που σήμερα τον διαβαίνουν οι τουρίστες, όταν ταξιδεύουν με το πούλμαν Κέρκυρα-Αθήνα, κάπου εκεί στον κάμπο του Φαναριού, την άλλοτε Αχερουσία και μες στη μεσημεριάτικη υπνηλία και την πλήξη, με μάτια που βοσκήσανε στους τόπους με τους γυμνιστές και τις άλλες παραλίες του νησιού, κοιτάζουν το φαράγγι, όπου ξεμπουκάρει το μυθικό ποτάμι των νεκρών. Το βλέπεις. Εσύ μιλάς για την πίσω μεριά, την αθέατη. Σαν να λέμε: την πίσω μεριά του θανάτου…”
Περιέχει τα διηγήματα: “Ο φρύνος”, “Καλαμάς κι Αχέροντας”, “Ο τσαλαπετεινός”, “Η Μαναμεγάλη”, “Κοριαντολίνο”, “Ο παιδικός μου φίλος Ισμαήλ Κανταρέ”, “Symphonia”, “Η Φρύνη”, “Ο τελευταίος ταμπάκος”, “Κείνος ο σουραυλής”, “Εν γενεά και γενεά”.

Το μικρό είναι όμορφο
Μικρές ιστορίες, μικρά ταξίδια, μετρημένα λόγια
“Black is beautiful” – “Το μαύρο είναι όμορφο”, ήταν, και ίσως είναι ακόμα, το σύνθημα του αντιρατσισμού, που αγωνίζονταν για τα δικαιώματα των μαύρων και για να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους απέναντι στην εξουσία των λευκών.
Το βιβλίο αυτό με τον δάνειο τίτλο υπερασπίζεται επίσης τα δικαιώματα του μικρού κειμένου (διηγήματος, ταξιδιωτικού αφηγήματος, χρονογραφήματος) απέναντι στη δυναστευτική παρουσία του όγκου.
Στην αμετροέπεια εκείνου αντιτάσσει την καίρια βραχυλογία· στην καταρροή της αφήγησης, τον αυτοέλεγχο, το μέτρο και τον υπαινιγμό· στις άστοχες μεγάλες χειρονομίες, την ευθυβολία των κινήσεών του.
Η ομορφιά είναι το όπλο του και η δικαίωσή του. Το μικρό οφείλει να είναι όμορφο. Αλλιώς δεν υπάρχει.

Τα φαντάσματα του Γιορκ
“Τα φαντάσματα του Γιόρκ” ξεκινούν από ένα τουριστικό παιγνίδι, ένα “χάπενινγκ”, που γίνεται στην παλιά πόλη του Γιόρκ, στη Βόρεια Αγγλία. Μόλις σουρουπώσει, άνθρωποι του τουρισμού, ντυμένοι με φράκα και ημίψηλα, οδηγούν τις παρέες των επισκεπτών στα πλακόστρωτα, στις σκοτεινές γωνιές και στα μεσαιωνικά κάστρα, όπου εμφανίζονται φαντάσματα ολοζώντανα, δολοφονημένοι δούκες, αποκεφαλισμένες μοιχαλίδες, μάγισσες που τις ανέβασαν στην καθαρτήρια φωτιά -όλοι τους ντυμένοι στα μαύρα, με ολοπόρφυρα τα σημάδια του μαρτυρίου τους.
Το βιβλίο αναφέρεται βέβαια και σ’ αυτά. Μα τα πιο πολλά φαντάσματα, τα πιο πραγματικά και, θα έλεγα, τα πιο επικίνδυνα, είναι αυτά που παρουσιάζονται απροειδοποίητα, εκεί που δε θα τα περίμενες ποτέ, σε ώρες μοναχικές κι απρόβλεπτες, στον ύπνο και στον ξύπνιο σου. Καλοπροαίρετα όλα τους, ικανά όμως να σου αναστατώσουν τη ζωή, αν δεν τα ξορκίσεις μαζί με τον συγγραφέα αυτού του βιβλίου.

Το διήγημα
“Το διήγημα” του Χριστόφορου Μηλιώνη είναι ένα είδος εγχειριδίου, συνοπτικής δηλαδή ιστορίας του ελληνικού διηγήματος για πρακτική χρήση, και απευθύνεται, κατά κύριο λόγο, στους αναγνώστες που θα ήθελαν να έχουν μια συνολική εικόνα της καταγωγής και της εξέλιξης αυτού του είδους που, εξαιτίας της μικρής του έκτασης, συγκεντρώνει όλη τη μέριμνα του δημιουργού στη συμπύκνωση και στην ευρηματικότητα. Δεν αποτελεί -και δε θα ήταν δυνατόν να συμβεί διαφορετικά- πρωτογενή φιλολογική εργασία, αλλά προσπαθεί να δώσει έγκυρες και, όπου ήταν απαραίτητο, τεκμηριωμένες πληροφορίες για το θέμα που εξετάζει. Η συμβολή του συγγραφέα στη διερεύνηση του θέματός του θα αναζητηθεί από τους ενδιαφερόμενους σε ορισμένα κεφάλαια, όπου αυτός είχε ήδη διαμορφώσει προσωπικές απόψεις. Ελπίζουμε ότι δε θα προκαλέσει απορίες το γεγονός ότι, ενώ μιλάμε για ελληνικό διήγημα, διαθέτουμε αρκετό χώρο στην εξιστόρηση του “ευρωπαϊκού” από την Αναγέννηση ως τα τέλη του 19ου αιώνα. Ο λόγος είναι προφανής: Το νεοελληνικό διήγημα προήλθε από το ευρωπαϊκό (πιο συγκεκριμένα, από το γαλλικό) και δεν είναι δυνατό να παρακολουθήσουμε την εξέλιξή του χωρίς τη γνώση του ευρωπαϊκού κατά τις αντίστοιχες ιστορικές περιόδους.

Τα διηγήματα της δοκιμασίας
Τα “Διηγήματα της δοκιμασίας” δημοσιεύτηκαν τα πιο πολλά στη διάρκεια της δικτατορίας (στο περιοδικό “Δοκιμασία” που έβγαινε τότε στα Γιάννενα από τον Γιάννη Δάλλα, τον Τάκη Καρβέλη, τον Χριστόφορο Μηλιώνη και τον Φάνη Τουλούπη). Αγωνίζονται να καταστρατηγήσουν τις απαγορεύσεις με τα δικά τους μέσα, να πραγματώσουν την έκφραση σε μια εποχή που την αντιμάχονταν και να μιλήσουν για τα ασφυχτικά αισθήματα του εγκλεισμού και της ανασφάλειας.
Μ’ εξαίρεση το πρώτο διήγημα, που το συνθέτουν εφιάλτες του ύπνου και του ξύπνου, για τα υπόλοιπα ο συγγραφέας βρήκε πρόσφορη την “αθώα” τεχνική της περιγραφής των αντικειμένων, αλλά με τρόπο που να υποβάλλονται οι συγκινησιακοί κραδασμοί και τελικά η περιγραφή κάθε άλλο παρά αντικειμενική να είναι.

Η φωτογένεια
Το διήγημα του Χριστόφορου Μηλιώνη “Η φωτογένεια” εκφράζει με ειρωνικό τρόπο την αλλοτρίωση στην οποία οδηγούν τους συγγραφείς τα σύγχρονα συστήματα εμπορευματοποίησης της Τέχνης.
15 Διηγήματα από 15 Έλληνες πεζογράφους, που με τις πένες τους αποτελούν και χαρακτηρίζουν αυτό που ονομάζουμε σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Τα διηγήματα τους αυτά δημοσιεύονται για πρώτη φορά σε μορφή βιβλίου, στους πέντε μικρούς τόμους που μόλις κυκλοφόρησαν. Η σειρά είναι στημένη σαν πυραμίδα και η αρίθμηση των βιβλίων συμπίπτει με τον αριθμό των διηγημάτων σε κάθε τόμο.
Στις ιστορίες των δεκαπέντε διηγημάτων θα γνωρίσουμε την υποτακτική υπηρέτρια Γκαλίνα και τον μεθύστακα άντρα της, το κρητικόπουλο που ζει με τις διηγήσεις της γιαγιάς του, την κυρία Λελέ που πενηνταρίζει με τις σιλικόνες και τα λέιζερ, τον τραγουδιστή Τσιτσάνη, τον φύλακα ενός κοιμητηρίου, την Αλβανίδα Ναζό που φτάνει στην Ελλάδα αναζητώντας μια καλύτερη ζωή και πολλούς άλλους. Θα ταξιδέψουμε σε πολλούς τόπους και σε διαφορετικές εποχές: από τον Πειραιά της δεκαετίας του ’60, στην Κρήτη, και από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα της δεκαετίας του ’90. Μικρές ιστορίες που από μόνες τους αποτελούν ένα ολόκληρο σύμπαν και αποκαλύπτουν ανθρώπινες σχέσεις, αναζητήσεις, αναμετρήσεις με τον ίδιο τον εαυτό μας.

Λογοτεχνικό μηνολόγιο
Mηνολόγια ονομάζονται οι βυζαντινές συλλογές με βίους αγίων και τροπάρια που καταχωρίζονταν κατά μήνα, ανάλογα με την εορτή. Tο “Λογοτεχνικό Mηνολόγιο” αναφέρεται στη ζωή των ανθρώπων γενικά, αγίων και μη. Kαι, φυσικά, και στα… τροπάριά τους. Mε άλλα λόγια: Tο βιβλίο αυτό ανιχνεύει από μήνα σε μήνα τα λογοτεχνικά κείμενα, πεζογραφίας και ποίησης, που σχετίζονται με τις εναλλαγές της φύσης, τις ασχολίες και τις έγνοιες των ανθρώπων, τις γιορτές και τις συνήθειες, τα αισθήματά τους και τα πάθη τους σε όλη τη διάρκεια του έτους. Ή, για να το πούμε κι αλλιώς, είναι σαν να παρακολουθεί μέσα από την ευαισθησία της Λογοτεχνίας τα φαινόμενα της ζωής να διαβαίνουν μαζί με του “κύκλου τα γυρίσματα”, όπως λέει ο ποιητής.
Tα μελήματα που το απαρτίζουν δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στο ένθετο “Eπτά Hμέρες” της εφημερίδας “H Kαθημερινή”, την πρώτη Kυριακή κάθε μήνα, στη διάρκεια του 2001. Tο εκφρασμένο ενδιαφέρον πολλών αναγνωστών στάθηκε αφορμή για τη συγκεντρωτική τους παρουσίαση. Προστέθηκε ένα ακόμη κείμενο -όχι άσχετο με τα άλλα δώδεκα- που αναφέρεται στις περιπέτειες της Ωραίας Eλένης, πάλι μέσα στη Λογοτεχνία. Aς θεωρηθεί ως δώρο στις (ωραίες πάντα) Eλένες, που γιορτάζουν στις 21 Mαΐου.

Μετρημένα λόγια
Με τα κείμενα αυτού του βιβλίου, ο καταξιωμένος πεζογράφος Χριστόφορος Μηλιώνης έρχεται να επιβεβαιώσει, εμπράκτως, την άποψη ότι ένας σύγχρονος συγγραφέας δεν μπορεί πλέον να αρκεστεί στο προσωπικό του βίωμα ούτε στη μυθοπλαστική διαδικασία. Οφείλει να παρακολουθεί τα ποικίλα δρώμενα της εποχής και του τόπου του με άγρυπνο μάτι και κριτική παρεμβατική διάθεση. Συνέπεια μιας τέτοιας πεποίθησης αποτελούν τα κείμενα αυτού του βιβλίου, κείμενα καρποί των προβληματισμών που δημιούργησε στον συγγραφέα η αντιστασιακή στάση του απέναντι σε ότι θεώρησε αντίθετο με τις ηθικές ή αισθητικές αρχές του γραμμένα με άμεσο τρόπο που τον καθιέρωσε ως έναν από τους σημαντικότερους πεζογράφους μας του μεταπολέμου.

Το μοτέλ
Κομμωτής κομητών
… Κι η Ζωή ήταν επίσης εκεί… Με τη δική της μοίρα -τόσο αναπότρεπτη πια. Κι αυτός -σαν να μην άλλαξε τίποτε στον κόσμο, σαν να μην άλλαξε τίποτε στη ζωή του- να ψάχνει για κρυμμένους θησαυρούς, να κυνηγάει όνειρα άπιαστα, χίμαιρες· πότε έτσι πότε αλλιώς. Και το χειρότερο: να ξέρει πως αυτά είναι χίμαιρες. Και πως χωρίς αυτές τίποτε δεν υπάρχει, τίποτε.
Αυτός, ο κομμωτής κομητών, όπως τον έλεγε η Ζωή.
Κι έκανε τάχα πως τον διώχνει από κοντά της:
Φύγε τώρα, κομμωτή κομητών…
Κι αυτός γελώντας συνέχιζε το επικίνδυνο παιχνίδι:
Κρίνοι, μυοσωτίδες, άνθη των τάφων, θα γίνουνε μειδίαμά σου.
Κι αυτή επαναλάμβανε:
Φύγε τώρα, κομμωτή κομητών!

Το βλέμμα της Μέδουσας
Ερμηνευτικά δοκίμια
Το βιβλίο του Χριστόφορου Μηλιώνη “Το βλέμμα της Μέδουσας” περιέχει μια σειρά μελετήματα που αναφέρονται σε μερικούς από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς (Γ. Βιζυηνός, Αλ. Κοτζιά, Δημ. Χατζή, Α. Φραγκιά, Ν. Μπακόλα, Τ. Καζανζτή, Μ. Αλεξανδρόπουλο, Λ. Κούσουλα, Σπ. Τσακνιά) και σε βασικά κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας του βιβλίου, από τους πιο έγκριτους μεταπολεμικούς πεζογράφους, αλλά και έγκυρος φιλόλογος και εκπαιδευτικός, διερευνά με την οξυδέρκεια του δημιουργού και τον πλούσιο φιλολογικό του εξοπλισμό τα θέματά του.
Τα μελετήματά του, όπως και του προηγούμενου βιβλίου του, “Με το νήμα της Αριάδνης”, είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στους φιλόλογους εκπαιδευτικούς, όχι μόνο για την πληρέστερη φιλολογική τους ενημέρωση, αλλά και τη βαθύτερη κατανόηση των κειμένων.

Τα πικρά γλυκά
Ιστορίες
“… Τι κάθεσαι και θυμάσαι!” μου λένε μερικοί.
“Μα αν δεν θυμάσαι” τους λέω “είσαι ένα μαμούνι, σαν την κατσαρίδα του Κάφκα, τον Γκρεγκόρ. Βλέπεις γύρω σου τον κόσμο και τίποτε δεν καταλαβαίνεις. Βραδιάζει ξημερώνει, μονάχα αυτό. Ούτε πως είσαι ένα μαμούνι καταλαβαίνεις…”.
“… Τόσον κόσμο πού να τον αφήσω; Τί τον περάσανε; Καφετέρια είναι, να πω δεν μου αρέσει εδώ, πάμε στην άλλη παρακάτω; Όλο φεύγω κι όλο εδώ γυρίζω. Πότε πότε με αυτοκίνητο και συνήθως χωρίς αυτοκίνητο. Το ταχύτερο είναι ο νους!…”

Απο-θέματα
Και κάθε φορά που πας να ψιθυρίσεις κάτι, σαν υπαινιγμό να πούμε, οι άλλοι σε κοιτάζουν δήθεν ξαφνιασμένοι, σαν να θέλουν να πουν: “Τι εννοείς; Δεν έχουμε Δημοκρατία;”. Θυμάσαι τότε εκείνον τον τύπο στον σταθμό του Ηλεκτρικού στα Πευκάκια, τον τύπο του Ντωμιέ που λέγαμε: “Οι δουλίτσες μας, ε; Τα συμφέροντά μας, ε;”. Και μουρμουρίζεις μέσα σου: “Μόνο οι τρελοί και τα ψώνια μιλάνε”.

Μυθιστορήματα
Δυτική Συνοικία (1980)
Ο Σιλβέστρος (1987)
Το μοτέλ (2005)

Νουβέλες
Ακροκεραύνια (1976)

Διηγήματα
Παραφωνία (1961)
Το πουκάμισο του Κένταυρου (1971)
Τα διηγήματα της Δοκιμασίας (1978)
Το πουκάμισο του Κένταυρου και τ’ άλλα διηγήματα (1983)
Καλαμάς και Αχέροντας (1985)
Χειριστής ανελκυστήρος (1993)
Το μικρό είναι όμορφο (1997)
Τα φαντάσματα του Γιορκ (1999)
Μια χαμένη γεύση (1999)
Η φωτογένεια (2002)
Τα πικρά γλυκά (2008)
Απο-θέματα (2017)

Δοκίμια – Μελέτες
Υποθέσεις (1983)
Με το νήμα της Αριάδνης (1991)
Σημαδιακός και αταίριαστος (1994)
Το διήγημα (2002)
Λογοτεχνικό μηνολόγιο (2003)
Μετρημένα λόγια (2004)
Το βλέμμα της Μέδουσας (2007)

Συλλογικά έργα
Αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Κοτζιά (1994)
Πρακτικά Α’ διεθνούς συνεδρίου για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη (1996)
Φώτα ολόφωτα (2001)
Μια πόλη, ένας συγγραφέας (2001)
Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία (2002)
Η πόλις άδουσα (2002)
Το χρονικό του Κέδρου (2004)
Οι παπαγάλοι δεν διαβάζουν βιβλία (2005)
Νάνι, τ’ άνθι των ανθώ (2005)
Ιστορία: Αγροτικές εξεγέρσεις στη Λευκάδα (2005)
Εισαγωγή στην πεζογραφία του Παπαδιαμάντη (2005)
Με τον ρυθμό της ψυχής (2006)
Πρακτικά Α΄ Πανελληνίου Συνεδρίου για τον Γιάννη Σκαρίμπα (2007)
Ανθολογία ελληνικού διηγήματος του 20ού αιώνα (2009)
Κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας Α΄ γενικού λυκείου (2012)
Διετείς διακοπαί: Ένα χρονικό (2014)

Μεταφράσεις
Συλλογικό έργο, Αποταμίευμα ποιητικής ύλης (2002)

Βραβεία
Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (1986)
Τα φαντάσματα του Γιορκ – Βραβείο Διηγήματος, Περιοδικό “Διαβάζω” (2000)
Το μοτέλ – Βραβείο Ιδρύματος Κώστα & Ελένης Ουράνη Ακαδημίας Αθηνών (2005)

Πηγές: ΕΚΕΒΙ, BIBLIONET, Εταιρεία Συγγραφέων, Εκδόσεις Κέδρος, Σαβάλας, Μεταίχμιο, Σοκόλη, Νεφέλη