Οδυσσέας Ελύτης

Οδυσσέας Ελύτης

Ελληνες λογοτέχνες
O Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996), (φιλολογικό ψευδώνυμο του Οδυσσέα Aλεπουδέλη) είναι απο τους σημαντικότερους ποιητές της νεώτερης ελληνικής ποίησης. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης, στις 2 Νοεμβρίου το 1911, μα ή καταγωγή του είναι από τη Λέσβο. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών, καί φιλολογία στη Σορβονη του Παρισιού. Στα γράμματα παρουσιάστηκε το 1935 καί ασχολήθηκε κυρίως με την ποίηση. Έγραψε όμως καί άρθρα, δοκίμια καί μελέτες, για γενικά φιλολογικά καί καλλιτεχνικά θέματα. Ανάμεσα σ’αυτά ξεχωριστή θέση έχει το δοκίμιο του για την προσωπικότητα του λαϊκού ζωγράφου της Λέσβου, Θεόφιλου.

Από το 1946 ως το 1948 συνεργάστηκε ως τεχνοκρίτης στην έφημ. «Καθημερινή» καί από το 1948 ως το 1952 έζησε στo Παρίσι. Μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα μας (1974) τοποθετήθηκε για μικρό διάστημα πρόεδρος του Δ.Σ. της Ε.Ρ.Τ. Έλαβε μέρος, ως εκπρόσωπος της Ελλάδας σε πολλά συνέδρια του εξωτερικού, σχετικά με θέματα τέχνης καί πολιτισμού. Τιμήθηκε το 1961 με το πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποιήσης για το ποιητικό του έργο «Aξιον Εστί». Από τη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου θεσσαλονίκης ανακηρύχτηκε το 1975 επίτιμος διδάκτορας της Σχολής, σε ένδειξη τιμής για το ποιητικό του έργο και την πνευματική του προσφορά.

Ο Οδυσσέας Ελύτης πρωτοπαρουσιάστηκε στην ποίηση με την ποιητική συλλογή «Προσανατολισμοί» το 1936, επανέκδοση το 1940. Στο πρώτο του ξεκίνημα ό ποιητής παρουσιάζεται υπερρεαλιστής, με όλο το φρεσκάρισμα στο στίχο, τίς νέες προοπτικές στην ποιητική σύλληψη, και τίς νέες αποχρώσεις στη σημασία των λέξεων. Ωστόσο, κατόρθωσε γρήγορα ν’ απαλλαγεί από τα ελαττώματα καί τίς αδυναμίες της νέας αυτής σχολής καί να μας δώσει στα κατοπινά του ποιητικά έργα μια γνήσια ανεπιτήδευτη ποίηση, βαθύτατα λυρική, βασισμένη στα ζωντανά στοιχεία της ελληνικής παράδοσης όλων των εποχών, τονίζοντας περισσότερο τα στοιχεία της φυσιοκρατικής και ανθρωποκεντρικής παράδοσης.

Υστερα ο Ελύτης μας έδωσε τη δεύτερη συλλογή του «Ηλιος ο Πρώτος». Προλογίζοντας την ο ίδιος μας λέει: «Ετσι συχνά όταν μιλώ για τον ήλιο μπερδεύεται στη γλώσσα μου ένα μεγάλο τριαντάφυλλο κατακόκκινο, αλλά δεν μου είναι βολετό να σωπάσω». Ποιά είναι αυτά που τον δυσκολεύουν; Μας το λέει ο ίδιος στα ποιήματα της συλλογής’ είναι οι μνήμες του στους πρώτους καιρούς των παιδικών του χρόνων’ ένα νησί κι ένα παιδί που θά’θελε να ξαναζήσει τη ζωή σαν άνοιξη και σαν ελληνικό καλοκαίρι.

H νησιώτικη καταγωγή του ποιητή καί οι βαθύτατοι ψυχικοί δεσμοί του μ’ ένα χώρο γεμάτο μυστήριο και ομορφιά, θα γίνει το πλαίσιο των θεοτήτων πού θα ζωντανέψει ό ίδιος στα ποιήματα του: τη θάλασσα, τον ουρανό, τον ήλιο, τον έρωτα, τα βουνά, τα λουλούδια καί τους ανέμους. Ιδιαίτερα, ό ουρανός, ή θάλασσα, ό ήλιος καί ό έρωτας είναι τα κεντρικά στοιχεία πού θαυμάζονται και εξυμνούνται σε όλα τα ποιήματα του.

O Ελύτης δεν ήταν μόνο ένας παθιασμένος φυσιολάτρης, ήταν κι ένας πατριώτης ποιητής με τη βαθύτερη έννοια του όρου, πού υπηρετεί σταθερά τα εθνικά ιδανικά. Έφεδρος ανθυπολοχαγός στον πόλεμο του 1940-41, μας έδωσε το «Aσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας», πού θα είναι πάντα ένα πατριωτικό σάλπισμα για την Ελευθερία- όχι μόνο την ελληνική μα την ελευθερία την πανανθρώπινη.

Κατόπιν μας έδωσε το «Αξιον Εστί», το έργο της ωριμότητάς του και της ζωής του. Είναι μια μεγαλόπνοη ποιητική σύνθεση, που επιχειρεί και πετυχαίνει ένα αρμονικό συνταίριασμα των ελληνικών στοιχείων, των τωρινών, των παλαιότερων και των προαιώνιων, με μιαν ασυνήθιστη μυθοπλαστική δύναμη και με στίχους μετρικά και γλωσσικά άψογους, γεμάτους από λυρισμό, ονειρική έκσταση, διάχυτη μουσικότητα και ποιητική πνοή.

Το «Αξιον Εστί» είναι ένα επίτευγμα της νεοελληνικής ποίησης κι ένα καλλιτεχνικό τεχνούργημα. Είναι τόσο μεγάλος ο γλωσσικός πλούτος αυτής της συλλογής, που όπως γράφει ο Τ.Λιγνάδης: «O Ελύτης έχει την αίσθηση της ιδιαίτερης ελληνικής γλώσσας από τον Ομηρο ως τα σήμερα». Μας το λέγει και ο ίδιος ο ποιητής σ’ ένα στίχο του: «Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου».

Στο «Αξιον Εστί» δεν είναι η φυσιολατρεία μόνο το κυριότερο στοιχείο της σύνθεσης, αλλά η ελληνικότητά της. Ο ουρανός, η θάλασσα, τα βότσαλα, οι γλάροι, το Αιγαίο ολόκληρο με τα σμαραγδένια νησιά του, το νερό, οι ελαιώνες, τ’αμπέλια, ο έρωτας, ο θάνατος και προπάντων ο Ηλιος, ο ηγεμόνας του χώρου, και που η ελληνική ποίηση δεν τον είχε ως τώρα επισημάνει. «Ηλιόποτη» τον ονόμασε τον Ελύτη, η Λιλή Ζωγράφου στο αξιόλογο βιβλίο, που του αφιέρωσε.

Την ίδια ονειρική μαγεία το ίδιο «εν εγρηγόρσει όνειρο» ζει και ξετυλίγει και στις νεώτερες ποιητικές συλλογές του : «Ηλιος ο ηλιάτορας», «Τα ρω του έρωτα» κτλ. « Μια θέληση ζωής – γράφει ο Ανδρέας Καραντώνης – μια αβράδιαστη χαρά ηρεμίας και νιότης αναπηδά κάθε στιγμή απο τους στίχους του Ελύτη, ντυμένη εικόνες που έχουν την έκφραση και την ποιότητα του χορταριού, της θάλασσας, του βότσαλου, του μοναχικού δέντρου, της ηλιαχτίδας, κοντολογής την ποιότητα των στοιχείων απο τα οποία είναι πλασμένη η φυσική πραγματικότητα της χώρας μας».

Eκτος από την ποίηση ό Ελύτης έγραψε αξιόλογες κριτικές σελίδες καί μετάφρασε με επιτυχία ξένα ποιήματα καί θεατρικά έργα. Πολλές ποιητικές συλλογές του επανεκδόθηκαν επανειλημμένα, καί πολλά ποιήματα του μελοποιήθηκαν καί είναι από τα αγαπημένα τραγούδια της νεολαίας. Πολλά ποιήματα του επίσης έχουν μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες.

To 1979 παίρνει το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας, μια δίκαιη τιμή και διεθνή αναγνώριση για τον ποιητή. Το 1987 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Ρώμης και του Πανεπιστημίου των Αθηνών. Ενώ το 1989 τιμήθηκε με το γαλλικό παράσημο του Ανώτατου Ταξιάρχη της Λεγεώνας της Τιμής.

O Οδυσσέας Ελύτης έφυγε από τη ζωή στην Αθήνα στις 18 Μαρτίου 1996.
Ποίηση
Προσανατολισμοί (1940)
Ηλιος ο πρώτος, παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα (1943)
Ασμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1946)
Αξιον Εστί (1959)
Εξη και μία τύψεις για τον ουρανό (1960)
Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά (1971)
Ο Ηλιος ο Ηλιάτορας (1971)
Το Μονόγραμμα (1972)
Τα Ρω του Ερωτα (1973)
Τα Ετεροθαλή (1974)
Το Σηματολόγιο (1977)
Μαρία Νεφέλη (1978)
Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας (1982)
Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου (1984)
Ο μικρός ναυτίλος (1988)
Ελεγεία της Οξώπετρας (1991)
Δυτικά της λύπης (1995)

Δοκίμια-Μελέτες
H αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου – “Δοκίμιο” (1942)
2χ7 ε “Συλλογή δοκιμίων”
Ανοιχτά Χαρτιά – “Συλλογή δοκιμίων” (1973)
Ο ζωγράφος Θεόφιλος (1973)
Η μαγεία του Παπαδιαμάντη (1975)
Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο (1979)
Δημόσια και Ιδιωτικά (1990)
Ιδιωτική Οδός (1990)
Εν Λευκώ (1992)
Ο κήπος με τις αυταπάτες (1995)

Μεταφράσεις
Η Αποκάλυψη του Ιωάννου (1985)
Δεύτερη γραφή
Σαπφώ

Βραβεία-Διακρίσεις
Πρώτο Κρατικό Βραβείο ποίησης “Αξιον Εστί” (1960)
Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας (1979)

Βιβλιογραφία
Τ.Μαλάνου, Κριτικά Δοκίμια (1940)
Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Τα πρόσωπα και τα κείμενα (1943)
Α. Καραντώνη, Εισαγωγή στη νεώτερη ποίηση (1958)
Λ. Ζωγράφου, ο Ηλιοπότης Ελύτης
Γ. Θέμελη, Η νεώτερη ποίησή μας (1963)
Μάριο Βίττι, Βιβλιογραφία Οδυσσέα Ελύτη (1977)
Δ.Ν. Μαρωνίτη, Οροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη (1980 )
Α. Μυκωνίου-Δρυμπέτα, Ελύτης και σουρρεαλισμός (1988)
Νίκου Δήμου, Δοκίμια Ι. Οδυσσέας Ελύτης (1992)
Ηλία Πετρόπουλου, Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης (1998)
Α. Μπελεζίνη, Ο όψιμος Ελύτης (1999)
Μ. Χατζηγιακουμή, Η υπέρβαση της ιστορίας στο έργο του Οδ. Ελύτη (2004)

Πηγές: Θ.Ροδάνθης, Μαλλιάρης Παιδεία, Υδρία, Δομή και Πάπυρος Larousse Britannica