Μεγάλωσε σε υψηλό πνευματικό περιβάλλον, καθώς και η μητέρα του ήταν εξαιρετικά μορφωμένη για την εποχή.
Σπούδασε στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και άσκησε στη δικηγορία για δεκαπέντε χρόνια. Στη συνέχεια εργάστηκε στο δημόσιο τομέα [Πρωτοδικείο Αθηνών (1872-1873), Αρχαιολογική Εταιρεία, Εθνική Βιβλιοθήκη, της οποίας διετέλεσε και διευθυντής (1904-1917)].
Ασχολήθηκε παράλληλα με τη δημοσιογραφία. Στα πλαίσια της δραστηριότητάς του συγκέντρωσε ιστορικό και χρονογραφικό υλικό για την Αθήνα, επανέκδωσε το ιδρυμένο από τον πατέρα του περιοδικό “Εβδομάς”, του οποίου ανέλαβε και τη διεύθυνση (1884-1886) και κυκλοφόρησε το λαογραφικό περιοδικό “Δίπυλον” (1910-1912).
Τιμήθηκε με το κρατικό Αριστείο των Γραμμάτων (1923) και υπήρξε μέλος (από το 1927) και πρόεδρος (1934) της Ακαδημίας Αθηνών.
Το 1932 γιόρτασε τα πενήντα χρόνια της φιλολογικής του δραστηριότητας στο σύλλογο Παρνασσός.
Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 1872, φοιτητής ακόμη, με την υποβολή της κωμωδίας του “Ευσυνειδησία και Ασυνειδησία” στο Βουτσιναίο ποιητικό διαγωνισμό, στον οποίο βραβεύτηκε τον επόμενο χρόνο για την ποιητική συλλογή “Η φωνή της καρδιάς μου”. Ακολούθησαν πολλές δημοσιεύσεις και εκδόσεις έργων του, με τα οποία κάλυψε πολλούς τομείς του γραπτού λόγου.
Ο Δημήτριος Καμπούρογλου ανήκει στους έλληνες πεζογράφους της λεγόμενης γενιάς του 1880.
Στο σύνολο του έργου του κυριαρχεί η πρόθεσή του να καταγράψει την ιστορία της Αθήνας, για την οποία έτρεφε βαθιά αγάπη, και να αναδείξει μέσω του λόγου του την αδιάσπαστη συνέχεια του ελληνισμού στο πέρασμα των αιώνων. Για το λόγο αυτό στράφηκε τόσο στην ιστορική και λαογραφική μελέτη του παρελθόντος, κυρίως της περιόδου της τουρκοκρατίας, όσο και στην παρατήρηση της σύγχρονής του πραγματικότητας με έμφαση στα λαϊκά κοινωνικά στρώματα.
Στον τομέα της γλώσσας κινήθηκε στα πλαίσια μιας συγκρατημένης δημοτικιστικής έκφρασης.
Πέθανε στην Αθήνα το 1942 κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
Επικούρειον
Χαρείτε, φίλοι, τη ζωή, πριν η ζωή σας σβήσει,
χορεύοντας πατήσετε τη γη, πριν σας πατήσει…
Μη λέγετε τι θα γινώ, αχ, αύριο, αχ, τότε,
αχ, ύστερα, αχ, διατί, αχ, πώς, αχ, έως πότε!
Γερό κορμί, καλή καρδιά, φέρνουν χαρά και νιάτα,
όχι πιρούνια ολόχρυσα, και ασημένια πιάτα!…
Ρουφάτε όσο έχετε χείλια που να ρουφούνε,
τρώγετε όσο έχετε δόντια που να μασούνε…
Δεν έγινε ο άνθρωπος, θαρρώ, μόνο για να ‘χει
κόψιμο, πονοκέφαλο, πονόδοντο, συνάχι!
(Παλαιαί αμαρτίαι)
Ο Αναδρομάρης
Ο Δημήτριος Καμπούρογλου, διευθυντής τότε της Εθνικής Βιβλιοθήκης, συμπληρώνει εδώ τα ιστορικά ανέκδοτα για την αρχαία και την οθωμανοκρατούμενη Αθήνα, που ξεκίνησε με τα “Μνημεία της ιστορίας των Αθηναίων” (1890-92) και τας “Παλαιάς Αθήνας” (1922). Ο επιφανής “ατθιδογράφος” αναφέρεται στις Μυστικές Πύλες των Ελευσίνιων Μυστηρίων, για το ιερό της Αφροδίτης στην Ιερά Οδό, τα Ορφικά αλλά και στα νεώτερα θρησκευτικά πανηγύρια της περιοχής: της Χελιδονούς, τα Εννιάμερα και της μονής του Δαφνίου. Φέρνει επίσης στο φως τις επισκέψεις των Βυζαντινών αυτοκρατόρων και αξιωματούχων στην Αθήνα, την τελευταία Δούκισσα των Αθηνών (τη θρυλική Μουχλιώτισσα), την επιδρομή του βενετικού στόλου το 1464, το παιδομάζωμα, τον μαρμαρωμένο “Δράκο” (τον Λέοντα του Πειραιώς), την εξέγερση χριστιανών και μουσουλμάνων κατά του τοπικού βοεβόδα το 1754, τις επιδημίες χολέρας, την αφαίρεση των Ελγινείων μαρμάρων του Παρθενώνα (1800), το Ρολόγι της Αγοράς, που δώρισε ο Έλγιν και το οποίο κάηκε από πυρκαγιά το 1884, τα οθωμανικά τείχη και μνημεία, τους καθεδρικούς ναούς των Ορθοδόξων κατ’ εκείνη την περίοδο, την ετυμολογία του ονόματος Καπνικαρέα, τις συντεχνίες, την κοινοτική αυτοδιοίκηση και τα εκπαιδευτικά των χριστιανών, τις αρχονικές οικογένειες της ελίτ (όπως τους Μπενιζέλους), τις ιεραποστολές των Ιησουϊτών και των Καπουκίνων στην πόλη, οι οποίοι εισήγαγαν και την καλλιέργεια της ντομάτας (1815). Ο διαπρεπής αθηναιογράφος προσφέρει στοιχεία για τις μονές του Πεντελικού όρους και του Υμηττού και των ιδρυτών και ανακαινιστών τους, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγεται και ο Δημήτριος Αναδρομάρης (ή Αναδρομεύς), ο ανακαινιστής της μονής της Αγίας Παρασκευής (1558). Τέλος, δίνει πληροφορίες για τον αρματωλισμό της Αττικής, τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας και πτυχές του Αγώνα του 1821, όπως τη σκέψη του Κιουταχή να ανατινάξει την Ακρόπολη (το Κάστρο) των Αθηνών μαζί με τους Ελληνες υπερασπιστές του το 1826.
Η φωνή της καρδιάς μου (1873)
Παλαιαί αμαρτίαι (1874)
Μύθοι και διάλογοι προς χρήσιν των ανήβων (1881)
Στίχοι και μύθοι διά τα παιδιά (1904)
Διηγήματα
Απ’ το σκοτάδι της σκλαβιάς (1897)
Περασμένα χρόνια (1911)
Παραμύθια (1912)
Διηγήματα (1915)
Αθηναϊκά διηγήματα (1915)
Αττικοί Ερωτες (1921)
Μικρά διηγήματα (1921)
Η κυρά Τρισεύγενη και άλλα διηγήματα (1924)
Της τύχης τα γραμμένα (1924)
Ιστορικά διηγήματα (1925)
Ιστορικές μελέτες
Ιστορία των Αθηνών επί Τουρκοκρατίας επί τη βάσει νέων πηγών (1889-1896)
Πίναξ των Επισκόπων, Αρχιερέων και Μητροπολιτών Αθηνών (1896)
Εισαγωγικά μελετήματα εις το ιστορικόν Αρχείον του Αγώνος (1901)
Μελέτη επί του βίου και της δράσεως του Παλαιών Πατρών Γερμανού 1771-1826 (1912)
Αρματολοί και κλέφτες (1453-1821) (1913)
Το Ριζόκαστρον (Από τας παλαιάς Αθήνας) (1920)
Το Δαφνί (1920)
Τοπωνυμικά παράδοξα (1920)
Το Αθηναϊκόν αρχοντολόγιον Α – Οι άρχοντες Μπενιζέλοι (1921)
Αι παλαιαί Αθήναι (1922)
Μελέται και Ερευναι Α. Τα οικόσημα των Αθηνών εις τον Προφήτην Ηλίαν – Τα Αττικά – Η Δούκισσα της Πλακεντίας. (1923-1926)
Η Δούκισσα της Πλακεντίας (1925)
Οι Χαλκοκονδύλαι (1926)
Η αφιλοκέρδεια του Νικηταρά (1927)
Περί του θρύλου της Ακαδημίας του Πλάτωνος εν Αθήναις (1927)
Περί του Αριστοτέλους Κουρτίδη (1929)
Οι Σαρακηνοί εν τη Αττική και εν Αθήναις κατά τους Βυζαντινούς χρόνους (1929)
Αι Αθήναι κατά τα έτη 1775-1795 (1931)
Το ελληνικόν χειρόγραφον της Πετρουπόλεως (1932)
Η εκατονταετηρίς της απελευθερώσεως των Αθηνών (1933)
Η 25η Μαρτίου (1935)
Η Αλωσις των Αθηνών υπό των Σαρακηνών Α (1934)
Αι Αθήναι που φεύγουν
Λόγος περί εργασίας και ηλικίας – Περί εργασίας και τέχνης (1934)
Υπεραπολογία των παλαιών Αθηνών (1934)
Θεατρικά έργα
Ευσυνειδησία και Ασυνειδησία – Κωμωδία (1872)
Το παιδομάζωμα – Ιστορικό δράμα (1896)
Στην ιτιά από κάτω – Δράμα ειδυλλιακόν (1898)
Η Νεράιδα του Κάστρου – Ιστορικό αθηναϊκό δράμα (1925)
Πρακτορείον η Τρυγών – Κωμωδία εις μίαν πράξιν (1925)
Ο ιδεολόγος (1932)
Αλλες εκδόσεις
Εικόνες και σατιρικαί διατριβαί (1881)
Θρύψαλα, παλαιά και νέα (1911)
Ο Αναδρομάρης (1914)
Ο Αναδρομάρης της Αττικής (1920)
Νέα Θρύψαλα (1923)
Αι γυναίκες του μεγάλου κόσμου (1924)
Σειραί (1933)
Απομνημονεύματα μιας μακράς ζωής 1852-1932 Α (1934)
Απαντα Α – Οι Σαρακηνοί εν Αθήναις (1935)
Συλλογικά έργα
Εικοσιένα (1977), Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη
Του γέλιου (1994), Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου
Διηγήματα (1996), Επικαιρότητα
Ελληνικά διηγήματα (2004), Εκδόσεις Πατάκη
Ποιος είν’ τρελλός από έρωτα (2007), Εκδόσεις Καστανιώτη
Χριστούγεννα και χιονιάς (2013), Νάρκισσος
Καλήν εσπέραν, άρχοντες (2016), Ιωλκός
Πηγές: Θ.Ροδάνθης, ΕΚΕΒΙ, Biblionet
